Нэг. ТАНЫ АНХААРАЛД

Ус Цаг Уур, Орчны Судалгаа, Мэдээллийн Хүрээлэн (УЦУОСМХ)–ийн Орчил Урсгал, Урт Хугацааны Прогнозын Судалгааны Хэлтэс (ОУУХПСХ)-ээс 2021 оны 11 дүгээр сараас 2022 оны 2 дугаар саруудын урьдчилсан төлөвийг тооцоолон танд хүргэж байна.

Урьдчилсан төлөвийг http://www.tsag–agaar.mn/ цахим хуудсанд сар бүрийн 25-нд шинэчлэн гаргадаг тул хэрэглэгч та бүхэн тухай бүрд нь шинэчилсэн мэдээг ашиглаж байна уу.

Дэлхийн Цаг Уурын Байгууллага (ДЦУБ)–аас тогтоосноор олон жилийн дундаж (ОЖД) утга гэдэгт 1991–2020 оны хоорондох тухайн цаг уурын хэмжигдэхүүний дундаж утгыг авч үздэг.

Хүйтэн улирлын төлөвийн талаар лавлах шаардлагатай бол УЦУОСМХ–ийн 11–326606 утсаар холбогдох болон тус хүрээлэнгийн ОУУХПСХ-ээс тодруулах боломжтой.

Хоёр. ТОЙМ

2.1 Хүйтэн улирлын уур амьсгал

Агаарын температур XI сард Баян–Өлгий, Завхан, Хөвсгөлийн ихэнх нутаг, Баянхонгорын хойд, Архангайн баруун, Төвийн зүүн хойд, Хэнтийн баруун хойд хэсгээр -16...-20°C, Говь–Алтай, Баянхонгор, Өвөрхангай, Дундговийн өмнөд хэсэг, Өмнөговь, Дорноговь, Дорнодын нутгаар -2...-8°C, бусад нутгаар -8...-16°C хүйтэн байдаг. XII болон II сард Баян–Өлгий, Хөвсгөлийн ихэнх, Увс, Архангайн баруун, Завханы зүүн, Баянхонгорын хойд, Төвийн зүүн хойд хэсгээр -24...-30°С, Говь–Алтай, Баянхонгор, Өвөрхангай, Дундговийн өмнөд, Өмнөговь, Дорноговийн нутаг, Дорнодын зүүн өмнөд хэсгээр -8...-14°С, бусад нутгаар -15...-23°С хүйтэн байдаг. I сард Баян–Өлгий, Хөвсгөлийн ихэнх, Увс, Архангайн баруун, Завханы зүүн, Баянхонгорын хойд, Төвийн зүүн хойд хэсгээр -26...-32°С, Говь–Алтай, Баянхонгор, Өвөрхангай, Дундговийн өмнөд, Өмнөговь, Дорноговийн нутаг, Дорнодын зүүн өмнөд хэсгээр -10...-16°С, бусад нутгаар -17...-25°С хүйтэн байдаг байна.

Хур тунадас XI сард Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутгаар 6–8 мм, Их нууруудын хотгор болон говийн бүс нутгаар 0–2 мм, бусад нутгаар 2–6 мм хур тунадас ордог байна. Харин XII болон II сард Их нууруудын хотгор болон говийн бүс нутгаар 0–2 мм, бусад нутгаар 3–6 мм цас ордог. I сард баруун болон говийн аймгуудын ихэнх нутгаар 0–2 мм, бусад нутгаар 2–4 мм цас ордог байна.

2.2 Хүйтэн улирлын орчил урсгалын онцлог

Дэлхийн хойд хагас бөмбөрцөгт хүйтний улиралд туйлыг тойрон хуйлрах хөдөлгөөн эрчимтэй байдаг бөгөөд  ялангуяа газрын гадаргуугаас дээш 16-50 орчим километрт хамгийн эрчтэй байдаг. Энэхүү давхраат мандалын туйлыг тойрох хуйлрал (ТТХ) нь орчих мандалд явагдах хөдөлгөөнд нөлөөлдөг бөгөөд түүний үр дүнд бүс нутгийн уур амьсгал өөрчлөгддөг болохыг эрдэмтэд тогтоосоор байна.

ТТХ-ын эрчмийг 10 гПа гадаргуугийн салхины өргөргийн дагуух байгуулагчийн 60-65 градусын хоорондох дундаж утгыг дэлхийн хэмжээгээр дундчилан авсан болно. ТТХ-ын төвийн байрлал буюу туйлын циклоны  хэлбэрийг потенциал хуйлралын 450К гадаргууд харгалзах 60-65 градусын өргөргийн хоорондох дундаж утгаар авч зураг 1-д буулган харуулав. ТТХ-ын эрчим ОЖД–аас хүчтэй (+) эсвэл сул (-) болон өвлийн улирлын сарын дундаж агаарын температур ОЖД–аас дулаан (+) эсвэл хүйтэн (-) байх үеийн нөхцөлд ТТХ хэлбэр болон потенциал хуйлралын 450К гадаргуугийн ОЖД-аас хазайх хазайцыг зураг 1–д үзүүлэв.

Зураг 1. Хүйтэн улирлын туйлыг тойрох хуйлралын хэлбэр (муруй) болон потенциал хуйлралын 450К гадаргуугийн ОЖД-аас хазайх хазайц (дэвсгэр өнгө). Хар – ТТХ-ын ОЖД утга, хөх – ТТХ -ын утга.

ТТХ нь хүчтэй болон сул байх аль ч үед өвлийн саруудын агаарын дундаж температур Монгол орны ихэнх нутгийг хамарч дулаан болон хүйтэн байх нь туйлын циклоны хэлбэрээс хамаардаг болохыг зураг 1-ээс харж болно. ТТХ-ын эрчим нь сул (-) байхад давхраат мандал дахь туйлын циклон нь Евразийн эх газар руу түрсэн хэлбэртэй байх нөхцөл бүрдэхэд Монгол оны ихэнх нутгаар хүйтэн, харин туйлын циклон нь Атлантын далайн болон Европын эх газрын хоорондох бүс нутаг дахь ОЖД байрлалаас хойш, зүүн Ази болон Номхон далайн хил залгаа нутагт ОЖД байрлалаас урагшаа түрсэн байхад дулаан байдаг ажээ. ТТХ-ын эрчим нь (+) байхад туйлын циклон нь Атлантын далай болон Европын эх газрын хоорондох бүс нутагт, мөн зүүн Ази болон Номхон далайн хил залгаа нутаг дахь ОЖД байрлалаас тус тус хойшоо түрсэн үед ихэнх нутгаар дулаан, харин нь Атлантын далай болон Европын эх газрын хоорондох бүс нутаг дахь ОЖД байрлалаас урагшаа бөгөөд зүүн Ази болон Номхон далайн хил залгаа нутаг дахь ОЖД байрлалаас хойшоо түрсэн үед ихэнх нутгаар хүйтэн байх нөхцөл бүрддэг ажээ.

Энэ жилийн хувьд урьдчилсан мэдээ гаргахад ашиглагдаж байгаа уур амьсгалын 8 загвараас ихэнх нь Давхраат мандлын туйлыг тойрох хуйлралын эрчмийг 11 болон 12 сард сул, харин шинэ он гараад хүчтэй байх магадлал харьцангуй өндөр байна.

Гурав. ХҮЙТЭН УЛИРЛЫН ТӨЛӨВ

3.1 2021 оны XI сараас 2022 оны II сарын цаг агаарын урьдчилсан төлөв

Арваннэгдүгээр сард. 2021 оны 11 дүгээр сарын агаарын дундаж температур Увс, Завхан, Архангай, Хөвсгөл, Булган, Сэлэнгийн ихэнх нутаг, Говь–Алтай, Баянхонгорын хойд, Өвөрхангай, Төв аймгийн баруун хойд хэсгээр ОЖД–ийн орчим, бусад нутгаар дунджаас дулаан байх төлөвтэй байна (Зураг 2).

Зураг 2. 2021 оны 11 дүгээр сарын агаарын температурын урьдчилсан төлөв(°C)

[Д–агаарын температур ОЖД–аас дулаан, Н–агаарын температур ОЖД–ийн орчим]

11 дүгээр сарын нийлбэр хур тунадас Баян–Өлгий, Увс, Хөвсгөлийн ихэнх нутаг, Ховдын баруун, Завханы хойд хэсгээр ОЖД-аас ахиу, Өмнөговь, Дундговь, Дорноговь, Сүхбаатарын ихэнх нутаг, Хэнтий, Дорнодын өмнөд хэсгээр ОЖД–аас бага, бусад нутгаар дунджийн орчим хур тунадас орох төлөвтэй байна (Зураг 3).

Зураг 3. 11 дүгээр сарын хур тунадасны урьдчилсан төлөв (мм)

[И–хур тунадас ОЖД–аас ахиу, Н–хур тунадас ОЖД–ийн орчим, Б–хур тунадас ОЖД–аас бага]

Арванхоёрдугаар сард. 2021 оны 12 дугаар сарын агаарын дундаж температур Увс, Хөвсгөлийн ихэнх нутаг, Завханы хойд хэсгээр ОЖД–ийн орчим, бусад нутгаар дунджаас дулаан байх төлөвтэй байна (Зураг 4).

Зураг 4. 2021 оны 12 дугаар сарын агаарын температурын урьдчилсан төлөв(°C)

[Д–агаарын температур ОЖД–аас дулаан, Н–агаарын температур ОЖД–ийн орчим]

12 дугаар сарын нийлбэр цас нийт нутгаар ОЖД–аас бага цас орох төлөвтэй байна (Зураг 5).

Зураг 5. 2021 оны 12 дугаар сарын хур тунадасны урьдчилсан төлөв (мм)

[Б–хур тунадас ОЖД–аас бага]

Нэгдүгээр сард. 2022 оны 1 дүгээр сарын агаарын дундаж температур Ховд, Говь–Алтай, Баянхонгор, Өвөрхангайн өмнөд хэсэг, Өмнөговийн ихэнх нутгаар ОЖД–аас хүйтэн, бусад нутгаар дунджийн орчим байх төлөвтэй байна (Зураг 6).

Зураг 6. 2022 оны 1 дүгээр сарын агаарын температурын урьдчилсан төлөв(°C)

[Н–агаарын температур ОЖД–ийн орчим, Х–агаарын температур ОЖД–аас хүйтэн]

1 дүгээр сарын нийлбэр цас Ховд, Говь–Алтай, Баянхонгор, Өвөрхангай, Дундговийн өмнөд хэсэг, Өмнөговийн ихэнх нутгаар ОЖД–аас ахиу, Сэлэнгэ, Төв аймгийн зүүн, Хэнтий, Дорнодын ихэнх нутгаар ОЖД–аас бага, бусад нутгаар дунджийн орчим цас орох төлөвтэй байна (Зураг 7).

Зураг 7. 2022 оны 1 дүгээр сарын хур тунадасны урьдчилсан төлөв (мм)

[И–хур тунадас ОЖД–аас ахиу, Н–хур тунадас ОЖД–ийн орчим, Б–хур тунадас ОЖД–аас бага]

Хоёрдугаар сард. 2022 оны 2 дугаар сарын агаарын дундаж температур нийт нутгаар ОЖД–ийн орчим байх төлөвтэй байна (Зураг 8).

Зураг 8. 2022 оны 2 дугаар сарын агаарын температурын урьдчилсан төлөв(°C)

[Н–агаарын температур ОЖД–ийн орчим]

2 дугаар сарын нийлбэр цас Сэлэнгэ, Төв, Хэнтий, Дорнод, Сүхбаатарын ихэнх нутаг, Булганы зүүн, Дундговь, Дорноговийн хойд хэсгээр ОЖД–аас бага, бусад нутгаар дунджийн орчим цас орох төлөвтэй байна (Зураг 9).

Зураг 9. 2022 оны 2 дугаар сарын хур тунадасны урьдчилсан төлөв (мм)

[Н–хур тунадас ОЖД–ийн орчим, Б–хур тунадас ОЖД–аас бага]

3.2 2021–2022 оны өвөл хаврын бэлчээрийн даац

Монгол улсын Засгийн газрын 286 дугаар тогтоолын дагуу Ус цаг уур, орчны судалгаа, мэдээллийн хүрээлэнд 2021-2022 оны өвөл, хаврын бэлчээрийн даацыг баг бүрийн бэлчээрийн ургац, малын тоо, бэлчээрийн талбайн хэмжээ, бэлчээр ашиглах хугацаа зэрэг мэдээлэл дээр үндэслэн багийн нутгаар тооцоолж гаргав.

Зуншлагын байдлыг 10 хоног тутамд үнэлсэн зургаас үзвэл 7 дугаар сарын 20-ны байдлаар нийт нутгийн 60 орчим хувьд, 7 дугаар сарын 31-нд 70 гаруй хувьд, 8 дугаар сарын 10 гэхэд 80 орчим хувьд сайн гэж үнэлэгдсэн байна.

Улмаар 8 дугаар сарын 20-ны байдлаар нийт нутгийн 80 орчим хувьд буюу Хөвсгөл, Архангай, Булган, Сэлэнгэ, Орхон, Дархан-Уул, Дорнодын нийт, Увс, Ховд, Говь-Алтай, Завхан, Баянхонгор, Өвөрхангай, Төв, Хэнтийн ихэнх, Баян-Өлгий, Говьсүмбэр, Дорноговь, Өмнөговь, Дундговь, Сүхбаатарын зарим нутгаар сайн, Дундговь, Өмнөговь, Говь-Алтай, Дорноговь, Сүхбаатарын ганц нэг сумдын нутгаар муу, бусад нутгаар дунд буюу зуншлага оройтсон, ургамал гандаж хатсан байдалтай байна.

Зураг 10. 2020 – 2021 оны өвөл хаврын бэлчээрийн даац

Бэлчээрийн даацыг тооцоолж гаргасан дүнгээс үзвэл нийт нутгийн: 42.1 % - 50 хүртэлх хувь (бэлчээрийн нөөцтэй), 24.6 % - 51-100 хувь (бэлчээр хүрэлцээтэй), 25.0 % - 101-300 хувь (даац 1-3 дахин хэтэрсэн), 3.6 % - 301-500 хувь (даац 3-5 дахин хэтэрсэн), 4.7 % - 500 хувиас их (даац олон дахин хэтэрсэн) байна. Өөрөөр хэлбэл нийт нутгийн 70 орчим хувьд өвөл–хаврын бэлчээрийн даац хүрэлцээтэй байхаар, харин 30 гаруй хувьд хэтэрч гарлаа.

Аймгийн дүнгээр авч үзвэл Баян-Өлгий, Увс, Ховд, Говь-Алтай, Өвөрхангай, Архангай, Дундговь, Говьсүмбэр, Дорноговь, Сүхбаатар аймгуудын зарим сум, багийн нутгаар даац хэтэрч гарсан. Энэ жил зуншлага оройтсон говийн зарим нутгаар болон малын тоо ихтэй аймаг, сумдын нутгаар даац хэтэрч гарсан байна. Бэлчээрийн даац олон дахин хэтэрч (улаан) гарсан сумдад Баян-Өлгийн Булган, Дундговийн Цагаандэлгэр, Говь-Угтаал, Баянжаргалан, Өндөршил, Сүхбаатарын Баяндэлгэр сумд, 3-5  дахин хэтэрч (улбар шар) гарсан сумдад Баян-Өлгийн Цэнгэл, Увсын Сагил, Ховд, Завхан, Төвийн Баяндэлгэр сумд орж байна. Харин нийт нутгийн 25%-д даац 1-3 дахин хэтэрч (шар) гарсан байна. Өвөл–хаврын бэлчээрийн даац хэтэрч гарсан аймаг, сумдын нутагт өвс хадлан бэлтгэх, нэмэгдэл тэжээл нөөцлөх, отор нүүдэл хийх, малын тоог бууруулах зэргээр арга хэмжээг эртнээс авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Дөрөв. ЗӨВЛӨМЖ

Агаарын дундаж температур: 11 болон 12 дугаар саруудад ихэнх нутгаар ОЖД–аас дулаан байх бол 1 дүгээр сард нутгийн баруун өмнөд хэсгээр ОЖД-аас хүйтэн, бусад нутгаар дунджийн орчим, харин 2 дугаар сард нийт нутгаар ОЖД–ийн орчим байх төлөвтэй байна.

Хур тунадас: 11 дүгээр сард Алтай, Хөвсгөлийн уулсаар болон Идэр, Тэс голын хөндийгөөр, 1 дүгээр сард нутгийн баруун өмнөд хэсгээр ОЖД–аас ахиу хур тунадас орох төлөвтэй байгаа бол 11 дүгээр сард нутгийн зүүн өмнөд хэсгээр, 12 дугаар сард нийт нутгаар, 1 дүгээр сард нутгийн зүүн хойд хэсгээр, 2 дугаар сард нутгийн зүүн хагаст ОЖД–аас бага, бусад нутгаар дунджийн орчим хур тунадас орох төлөвтэй байна.  

Өвлийн эхэн саруудад ихэнх нутгаар дулаан, хур тунадас ОЖД–ийн орчим байх боловч ирэх оны эхээр нутгийн баруун өмнөд хэсгээр хур тунадас ахиу, агаарын температур ОЖД–аас хүйтэн байх төлөвтэй байна.